Рэклама ўзнікла даўным-даўно. Яе існаванне ў дагістарычныя часы пацвярджае, да прыкладу, егіпецкі папірус з аб’явай пра хуткі продаж раба. Рэклама ў тыя часы была прадстаўлена пісьмовымі ці вуснымі аб’явамі, якія расхвальвалі, як і сёння, амаль усё — аліўкавае масла і амфары, прадметы працы і зброю. У рэкламных аб’явах той аддаленай эпохі раз-пораз сустракаюцца заклікі наведаць нейкі шынок або запрашэнні ў тэрмы — грамадскія лазні.
Сёння рэклама стала неад’емнай часткай нашага жыцця. Пры яе стварэнні выкарыстоўваюцца самыя перадавыя тэхналогіі. Рэкламныя ролікі маюць фантастычныя бюджэты. Звычайны кошт размяшчэння 30-секунднага роліка на амерыканскім ТБ складае 120 тыс.$. У ЗША выдаткі на рэкламу пераўзыходзяць ваенны бюджэт краіны. На Захадзе грошы на вецер не кідаюць. А гэта значыць, што рэклама выконвае нейкія важныя і неабходныя для грамадства функцыі.
Якія ж яны?
1я — эканамічная функцыя рэкламы. Гэта інфармаванне пра тавар ці паслугу, павышэнне попыту і таваразвароту, а разам з тым — і вытворчасці. Гэта значыць, рэклама развівае эканоміку і ўплывае на наш з вамі ўзровень жыцця. Міжнародная рэкламная асацыяцыя мае слоган: «Калі рэклама робіць сваю працу, мільёны людзей захоўваюць сваю». Кожны раз, калі рэклама прымушае купіць тавар, яна ўмацоўвае становішча кампаніі. І значыць, дапамагае захаваць працоўныя месцы тых, хто ў ёй працуе. Іншымі словамі: рэклама — гэта адзін са спосабаў барацьбы з беспрацоўем. А беспрацоўе — усюды актуальная праблема.
2. Сацыяльная функцыя. Па меркаванні амерыканскіх сацыёлагаў рэклама ў сярэдзіне мінулага стагоддзя стварыла амерыканскую нацыю. Якім жа чынам? Ператвараючы тавары ў сімвалы краіны! Памятаеце, у нашай свядомасці ЗША да нядаўняга часу асацыіраваліся з такімі таварамі-сімваламі, як кока-кола, жавальная гумка, джынсы — таварамі, якія шырока рэкламаваліся па ўсім свеце.
Рэклама здольная дапамагчы людзям адчуць, што яны з’яўляюцца часткай грамадства, якому прапануецца ўсё самае лепшае, дапамагчы ім прасякнуцца натхненнем і працаваць з самай высокай прадукцыйнасцю.
3. Прапаганда ладу жыцця. Укараняючы ў свядомасць пэўныя каштоўнасці, рэклама тым самым прапагандуе вызначаны лад жыцця. Рэклама прымушае чалавека купляць рэчы, якія яму ў рэальнасці непатрэбныя. Але адначасова рэклама стварае запыт на лепшы ўзровень жыцця. Яна ставіць перад чалавекам мэту — лепшую хату, лепшую адзежу, лепшую яду для яго і яго сям’і.
4. Выхаваўчая функцыя. Рэклама непазбежна ўплывае на нашы погляды, наша стаўленне да сябе і да навакольнага свету. Яна паказвае, што добра і што дрэнна. Яна выхоўвае. Сацыяльная рэклама звязана з абаронай навакольнага асяроддзя, абаронай дзяцей, дапамогай інвалідам, састарэлым, беспрацоўным, прысвечана барацьбе з алкагалізмам, курэннем і наркаманіяй, барацьбе з хваробамі, першым чынам — са СНІДам і інш. Часцяком тэлекампаніі не бяруць грошы за пракат такіх ролікаў. На міжнародных конкурсах адпаведныя кліпы нязменна заахвочваюцца прызамі. Такая рэклама выхоўвае сапраўдны гуманізм, спачуванне да блізкага. Яна асабліва неабходна нашаму ўскудлачанаму грамадству.
Трэба прызнаць, што вонкавая рэклама ўпрыгожвае горад. Прыбярыце рэкламу, і горад стане сумным і маркотным. Рэклама паўсюль стварае спрыяльную псіхалагічную атмасферу, атмасферу свята, зараджае нас аптымізмам. Яна добрая для маскіроўкі і беднай, і безаблічнай архітэктуры.
Усё пратэстуюць супраць перапынення перадач рэкламай. Але часам іншы рэкламны ролік глядзець значна цікавей, чым які-небудзь занудлівы серыял. Добрая рэклама — гэты маленькі твор мастацтва. І не выпадкова ў розных краінах праводзяцца конкурсы рэкламнай прадукцыі. У ЗША галоўны прыз завецца «Кліа» — па імені адной з дзевяці муз. Гэта свайго роду рэкламны «Оскар». Сусветна вядома і велізарная калекцыя тэлерэкламы, сабраная французам Бурсіко. Яна ўтрымоўвае каля 1 млн. кліпаў і завецца «Ноч пажыральнікаў рэкламы». Гэту калекцыю час ад часу паказваюць і ў нас.
Пры стварэнні рэкламы неабходна памятаць, што каштоўнасці, і асабліва маральныя, могуць рэзка адрознівацца ў розных краінах. Пра гэта, у прыватнасці, сведчыць тое, што рэкламныя ролікі, вырабленыя ў адной краіне, не прымаюцца ў іншай. Нядаўна ў адной з заходніх краін быў выпушчаны плакат, прызначаны для рэкламы абязбольвальнага сродку, які складаўся з трох малюнкаў. На першым — жанчына з перакошаным ад болю тварам. На другім — жанчына, якая прымае лекі. На трэцім — яна ж, шчаслівая і задаволеная. Здаецца — пераканаўча. Але… У Саудаўскай Аравіі гэта рэкламная кампанія пацярпела поўны правал. Там і чытаюць справа налева, і малюначкі разглядаюць у тым жа парадку. Уявіце сабе спажыўца, які бачыць жыццярадасную жанчыну, якая пасля прыёму рэкламуемых лекаў курчыцца ад болю… Як той казаў, што немцу выдатна, то рускаму смерць, і наадварот.
Рэклама падобная на велізарнае павелічальнае шкло. З мухі робіць слана. А мы глядзім у гэта шкло і верым, што без жавальнай гумкі «Дзірол» мы ўсё загінем, застаўшыся бяззубымі. Што «звычайны» пральны парашок — наша сапраўдная трагедыя, а вось рэкламуемы — простае выйсце з гэтай трагедыі.
Рэклама заклікана ідэалізаваць наша жыццё. З экрана тэлевізара, са старонак часопіса на нас глядзяць выдатныя дзяўчыны, сімпатычныя немаўляты, мужныя мужчыны. Ды і ўвесь свет, у якім яны жывуць — гэта казачны, радасны свет, гэта свет свята. Там няма праблем сур’ёзнейшых, чым з’яўленне перхаці ці карыеса. У рэкламным люстэрку чалавецтва выглядае куды лепш, чым насамрэч: там не ваююць, не забіваюць, не аб’яўляюць галадовак, не сварацца і не плачуць. Там усміхаюцца. Рэклама прапануе нам пажыць нейкія імгненні ў гэтым нерэальным свеце, напоўненым прыгажосцю, каханнем і радасцю — усім тым, чаго так мала ў нашым рэальным жыцці.
Ніхто не верыць, што звычайная жанчына, скарыстаўшыся касметыкай «L’Oreal», ператворыцца ў настолькі захапляльную прыгажуню, што яе неадкладна акружыць рой прыгажуноў-джэнтльменаў. Ніхто не верыць. А ўсё ж — прыемна…
На Беларусі з кожным гадам пашыраюцца рэкламы, у якіх асноўная мэта — прадаць тавар — пераплятаецца з прапагандай нацыянальнай культуры. Так, вядомы ў Мінску магазін жаночай бялізны пераўтварыў свае вітрыны ў літаратурныя салоны, аформіўшы іх павялічанымі ў памерах рукапісамі вершаў Купалы і Багдановіча разам з партрэтамі класікаў. Асабіста мяне радуе тое, што нацыянальная паэзія гучыць цяпер не толькі ў Дні пісьменнасці.
А зусім нядаўна на вуліцах Мінска з’явіліся незвычайныя бігборды: яны нічога не рэкламуюць, а толькі нагадваюць, як называюцца па-беларуску ягады. Ажыны, шыпшына, журавіны, агрэст…Усё гэта — частка вялікага праекта Інстытута мовы і літаратуры НАН. І называецца акцыя «Смак беларускай мовы». Як прыемна, што беларусы паступова перастаюць слепа капіраваць западныя рэкламы, а выступаюць творцамі свайго, нацыянальнага прадукта, які рэкламуюць на сваёй жа, роднай, беларускай мове.